Günümüzde en sık tercih edilen sigorta ve otomatlar, az yer kaplayan gelişmiş otomatik sigorta sistemleridir. Elektromanyetik cihaz özelliği taşıyan otomatik sigorta, manuel şekilde şebekeye bağlanabilir. Önceden belirlenen akım değerini aşması halinde devreyi şebekeden ayırarak güvenli faza geçirir.
Klasik tabiriyle elektrik sigorta olarak da bilinen otomatik sigorta, elektrik tesisatlarının demirbaşlarından biridir. En genel tanımıyla, devreleri manyetik ve termik aşırı akımlara karşı koruyan cihazlardır ve elektrik devrelerinde koruma elemanı olarak görev yapar.
Devre akımı, otomatik sigorta üzerinde yazan akım aşıldığında devrelerin kolayca açılmasını sağladığından yükü koruma görevi üstlenir. Normal şartlar altında kapalı durumda bulunan bir sigorta açma yaptığında, elektrik yükü ile ana besleme noktalarını izole hale getirir.
Sigorta kutuları içerisinde bulunan elektrik sigortalarının iç yapısında; bazı mekanizmalar bulunur. Otomatik sigortanın çalışma prensibi, temelde sigortanın açma eğrilerine bağlı olarak değişir. Buna göre otomatik sigortalarda iki türlü açma şeklinden bahsedilebilir. Bunlar:
1.Termik açma
Bimetal ısınması prensibine dayanan termik açmaya aşırı akım açma adı da verilir. Aşırı akım, elektrik sigortası üzerinden akmaya başladığında bimetal şerit de ısınmaya başlar. Isınan ve genleşmeden dolayı bükülen bu alan sapmaya uğrar. Sapma sonucu açma mandalını serbest bırakır ve kontakların ayrılmasını sağlar. Diğer bir deyişle, devre kesici açılır ve böylece tüm devre üzerinde akmakta olan akım kartuş sigorta aracılığıyla durdurulur.
Elektrik sisteminde kısa devre oluşursa, akım ani ve çok fazla miktarda yükselir. Bu da manyetik bobin üzerinde mıknatıslanmaya neden olduğundan manyetik açısının hareketlenmesini sağlar. Böylece devre kesicinin kontakları açılır ve manyetik açma gerçekleşir. Termik açma sırasında otomatik sigortanın etkilendiği aşırı akım, sigortanın taşıyabildiği nominal akımın 1,5 ila 3 katı arasındadır. Bu sebeple bimetalin ısınmasına göre açma yapılır.
Manyetik açma sırasında ise nominal akım normalden 8-10 kat fazla olduğundan, bimetalin ısınması beklenmez. Aksi halde yani bimetalin ısınması beklenirse, elektrik akımındaki ani yükselme tehlikeli bir durum oluşturacağı için öncelikle manyetik akım değişimi kontrol edilir.
Hem manyetik hem de termik açma sırasında sigorta içerisinde ark meydana gelir. Oluşan bu ark nedeniyle aşırı ısınmanın engellenmesi için boşaltma kanalları devreye girer ve ark sistemden atılır.
Otomatik sigortalar, kutup sayıları, kısa devre kesme kapasiteleri, anma akımı, açma karakteristikleri gibi etkenlere göre farklılık gösterir. Buna göre elektrik sigorta çeşitleri şunlardır:
Buna göre kullanılacak alana göre tercih edilen elektrik sigorta fiyatları bakımından da değişiklik gösterir.
2000'li yılların başından beri yeni konut sistemlerinde tercih edilen otomatik sigortalar 3x5-100 Amper yani monofaze ile üç fazlı yani trifaze elektronik sayaçlardır. Genel olarak değerlendirildiğinde, tüm elektrik tesisatlarında bina projesi hazırlanırken belirli bir bağlantı gücü saptanır. Bağlantı gücü, o alandaki elektrik tesisatının dağıtım şebekesinden alabileceği maksimum gücü belirler ve sonradan değiştirilemez.
Monofaze elektrik sigortaları, tek bir faza sahiptir. Yani devreyi tamamlamak için faz ve nötr olmak üzere iki kablo gerektirir. Faz akımı taşıyan yol; nört ise akımın dönüş yoludur. Monofaze sigortalar 230 volta kadar gerilim sunar.
Trifaze elektrik sigortaları ise üç fazlı sistem ve dört iletkenden oluşur. Trifaze sigortalar 400 volta kadar gerilim sunar. Eğer sayaç bağlantı gücü yüksekse, sayaçla kullanım alanı uzaksa ve trifaze prize ihtiyaç varsa trifaze sigorta kullanılır.
Otomatik sigorta fiyatları, elektrik sigortasının monofaze veya trifaze olmasına göre de değişiklik gösterebilir.
